از مجموع 9 هزار کیلومتر شبکه پیشبینی شده برای طرح فاضلاب تهران، در زمان حاضر حدود 5400 کیلومتر از شبکه اجرا شده است. همچنین از مجموع 900 هزار انشعاب قابل واگذاری و نصب در پایان طرح فاضلاب تهران نیز تاکنون بیش از 506 هزار انشعاب نصب شده است.
شهر تهران با 210 هزار نفر قدم در سده 1300 گذاشت و هماکنون در اواخر این قرن 8.6 میلیون نفر جمعیت ساکن دارد. پیکر شهر در مقابل این افزایش انفجارگونه جمعیت تاب و توان از دست داده و این شهر سابقاً خرم و خوش آب و هوا با عارضههای مختلفی روبهرو شده که هر یک تهدیدی جدی برای سلامت ساکنانش است؛ از آلودگی هوا و خاک و صدا گرفته تا مشکل فاضلاب. برای این دردها باید درمانی اندیشیده میشد، چراکه قرار نیست مفهوم شهر بهعنوان محل سکونت، آرامش و گذران افراد به ضد خود تبدیل شود. در چند دهه گذشته طرحهای مختلفی برای عمران و توسعه شهری در پایتخت انجام شده که ازجمله طرحهای مهم، اجرای طرح جمعآوری و تصفیه بهداشتی فاضلاب تهران است. این طرح از سال 1374 در کلانشهری با دورنمای جمعیتی 11 میلیون نفر برای اوایل سال 1410 و گسترهای به مساحت 70 هزار هکتار آغاز بهکار کرده است و هماکنون با ایجاد بخشهای مهم تاسیسات اصلی و شبکههای زیرمجموعه بیش از 54 درصد شهروندان تهرانی را زیرپوشش خود دارد. درباره این طرح و مشخصات اجرایی آن، با مهندس "اصغر ریاضتی" مدیرعامل شرکت فاضلاب تهران گفتوگویی را انجام دادهایم که در زیر میخوانید. • هدفگذاری اولیه برای اجرای طرح فاضلاب تهران چه بود؟ این طرح چه تغییرهایی را در اجرا به خود دیده است؟ طبق برنامهریزی اولیه، این طرح ابتدا در پنج فاز عملیاتی با دوره زمانی 20 تا 25 سال پیشبینی شد که میبایست حدود ۹ هزار کیلومتر شبکه جمعآوری، 20 واحد تصفیهخانه، 76 کیلومتر تونل فاضلابرو و نصب بیش از 900 هزار انشعاب فاضلاب در پروژه اجرا میشد. در سال 83 لزوم بازنگری در ادامه اجرای طرح مطرح شد و بر این اساس با تشکیل کارگروه ویژه در شرکت مهندسی آب و فاضلاب کشور، کار مطالعه دوباره و بازنگری در طرح انجام شد. پیش از بازنگری قرار بر این بود که 20 واحد تصفیهخانه موردنیاز طرح بهصورت دو تصفیهخانه متمرکز یعنی هشت واحد در جنوب و 12 واحد در جنوبغرب تهران ایجاد شود، اما با انجام این طرح جانمایی برخی تصفیهخانهها برای استفاده بهتر از پساب به داخل محدوده تهران مشخص شد و پراکندگی تصفیهخانهها به 12 نقطه تهران افزایش یافته است. • برای اجرای تاسیسات اصلی طرح فاضلاب تهران چه اقدامهایی انجام شده است؟ مهمترین بخش در این موضوع اجرای خطوط جمعآوری، تونلهای فاضلابرو و تصفیهخانهها است. در اجرای این طرح افزونبر شبکههای فرعی جمعآوری، پیشبینی احداث 76 کیلومتر خطوط جمعکننده و انتقال اصلی در غرب و شرق تهران پیشبینی شده است. در زمان حاضر، خط انتقال غرب بهطول 40 کیلومتر و تونل فاضلابروی شرق تهران بهطول 25.6 کیلومتر انتقال فاضلابهای خانگی جمعآوری شده بهوسیله انشعاب فرعی را برای تصفیهخانههای جنوب و جنوبغربی تهران انجام میدهند. اجرای دومین تونل فاضلابروی شهر تهران نیز بهطول حدود 10 کیلومتر در غرب تهران بهزودی آغاز خواهد شد. تونل فاضلابروی شرق بهعنوان شاهرگ سلامتی تهران مطرح است. این تونل بزرگ درمجموع در شش قطعه مختلف تعریف شده است. این تونل فاضلابهای خانگی حدود سه میلیون نفر از ساکنان شمالشرق، شرق و جنوبشرق تهران را زیرپوشش قرار میدهد و حداکثر فاضلاب خروجی از این تونل 14.5 مترمکعب در ثانیه محاسبه شده است. این تونل از جنوبیترین نقطه کلانشهر تهران یعنی تصفیهخانه جنوب واقع در حاشیه روستای عمادآور شهرری آغاز میشود و درنهایت به بزرگراه رسالت منتهی میشود. خط اصلی فاضلابروی غرب تهران نیز بهطول 40 کیلومتر یکی از محورهای عمده جمعکننده فاضلاب مناطق شمال، غرب و مرکز تهران بوده که از چهار راه پارک وی (تقاطع ولیعصر) آغاز و پس از عبور از خیابانهای اصلی و مرکزی شهر تهران به تصفیهخانه جنوب تهران متصل شده است. با بهرهبرداری از این خط، بیش از 9 هزار هکتار از مناطق شمال و غرب تهران زیرپوشش شبکه فاضلاب قرار گرفتهاند. دبی خط در نقطه پایان 4.2 مترمکعب در ثانیه و میانگین عمق لوله در مناطق اجرا هفت متر برآورد شده است. همچنین قطر شبکه در حال احداث 1200 تا 2000 میلیمتر از جنس لوله بتونی با پوشش امولسیون و اپوکسی است. با بهرهبرداری نهایی از این خط، جمعیتی حدود یک میلیون و 300 هزار نفر زیرپوشش شبکه قرار گرفتهاند. این خط بهروش لولهرانی (Pipe Jacking) اجرا شده است. • تصفیهخانه فاضلاب جنوب تهران چطور؟ تصفیهخانه فاضلاب جنوب تهران درمجموع برای هشت واحد و هر واحد با ظرفیت 525 هزار نفر طراحی شده که در زمان حاضر شش واحد آن در دست بهرهبرداری است. این تصفیهخانه جزو و تصفیهخانههای بزرگ و پیشرفته در حال ساخت منطقه است که چهار واحد آن با وام دریافتی از بانک جهانی ساخته شده است. این شش واحد جمعیتی معادل سه میلیون و 150 هزار نفر را زیرپوشش قرار دادهاند. اجرای دو مدول 7 و 8 نیز در دستورکار سال 93 شرکت فاضلاب تهران قرار دارد. برآورد اولیه برای احداث فازهای 7 و 8 تصفیهخانه و بخشهایی از شبکه جمعآوری فاضلاب شهر تهران بهطول 330 کیلومتر، حدود 200 میلیون یورو است که منابع مالی آن ازطریق فاینانس خارجی تامین خواهد شد. متوسط دبی فاضلاب خام هر یک از مدولهای 7 و 8 تصفیهخانه جنوب 1325 لیتر در ثانیه خواهد بود و جمعیتی در حدود یک میلیون و 200 هزار نفر زیرپوشش قرار خواهند گرفت. با راهاندازی کامل هشت واحد این تصفیهخانه، جمعیتی معادل چهار میلیون و 200 هزار نفر زیر پوشش قرار میگیرند و فاضلاب جمعآوری شده پس از رسیدن به استاندارد موردنیاز کشاورزی، وارد تاسیسات آبیاری و زهکشی دشت ورامین و ری میشود؛ پساب تصفیه شده هشت واحد قادر به آبیاری حدود 80 هزار هکتار از زمینهای کشاورزی دشتهای پاییندست خواهد بود. • احداث تصفیهخانه فاضلاب غرب تهران در چه مرحلهای است؟ مساحت زیرپوشش حوضههای فاضلابگیر تصفیهخانه فاضلاب غرب تهران در حدود 20 هزار هکتار، جمعیت زیرپوشش آن معادل سه میلیون و 150 هزار نفر در افق طرح (سال 1410) و متوسط فاضلاب تولیدی حدود 9 مترمکعب در ثانیه است. تصفیهخانه مذکور حدود 31 درصد از کل جمعیت شهر تهران، بهویژه در مناطق دارای بافت متراکم شهری و مرکزی را زیرپوشش قرار خواهد داد و بدین لحاظ، اهمیت ایجاد آن برای تصفیه فاضلاب مناطق زیرپوشش را دو چندان میکند. تصفیهخانه فاضلاب غرب تهران در زمینی به مساحت 50 هکتار در پاییندست بزرگراه آزادگان و در حوالی روستای فیروز بهرام ساخته خواهد شد. براساس برنامهریزی انجامشده، خط انتقال فاضلاب غرب تهران افزونبر انتقال جریان فاضلاب حدود 20 هزار هکتار از مساحت مناطق مرکزی شهر تهران، لجن مازاد دفعی از تصفیهخانههای فاضلاب شمالغرب و شهرک قدس را نیز به تصفیهخانه فاضلاب غرب منتقل خواهد کرد. تصفیهخانه فاضلاب مذکور شامل شش مدول 525 هزار نفری با فرآیند لجن فعال است. اعتبار لازم برای ساخت مدولهای اول و دوم این تصفیهخانه با جمعیت زیرپوشش یک میلیون و 50 هزار نفر و دبی متوسط سه مترمکعب در ثانیه از محل اعتبار بانک توسعه اسلامی تامین خواهد شد. پساب خروجی از تصفیهخانه فاضلاب غرب تهران برای آبیاری زمینهای کشاورزی و تغذیه مصنوعی آبخوان استفاده خواهد شد. با در نظر گرفتن سطح فناوری، ملاحظههای اقتصادی و نیازمندی بخش کشاورزی کشور به کیفیت و کمیت لجن خروجی، کاربرد لجن بهعنوان کود برای محصولهای کشاورزی است که بهصورت خام مصرف نمیشوند. • برای تونل فاضلابروی غرب تهران چه برنامهای دارید؟ تونل انتقال فاضلاب غرب تهران بهطول حدود 12 کیلومتر از موقعیت تلافی خیابان سی متری جی با بزرگراه آیتالله سعیدی آغاز میشود و در امتداد بزرگراه مذکور به سمت جنوب از تقاطعهای 45 متری زرند، تونل زیرگذر راه آهن تهران-تبریز و بلوار معلم در جهت شرق به غرب امتداد یافته و پس از تقاطع با بلوار الغدیر و رودخانه کن و بزرگراه آزادگان درنهایت به تصفیهخانه فاضلاب در محدوده زمینهای فیروز بهرام میرسد. تونل انتقال فاضلاب غرب تهران در عمق متوسط چهار تا 14 متر و با قطر معادل 3000 میلیمتر با مساحت زیرپوشش تونل حدود 20 هزار هکتار و جمعیت زیرپوشش حدود 3.1 میلیون نفر اجرا خواهد شد. روش اجرا، حفاری تمام مکانیزه TBM خواهد بود. • برنامه اجرایی با این وسعت و حجم کار، به یقین سرمایه و منابع مالی بسیار زیادی را طلب میکند. برای تامین اعتبار طرح فاضلاب تهران چه اقدامهایی شده است؟ در اوایل دهه 80 برای این طرح اعتباری افزونبر 2650 میلیارد تومان در نظر گرفته شد که در اواخر این دهه به 5200 میلیارد تومان افزایش یافت. با توجه به شرایط خاص اقتصادی کشور و افزایش قیمتها در زمان حاضر، اعتبار موردنیاز برای اتمام طرح بیش از 20 هزار میلیارد تومان برآورد میشود. با برنامهریزی مالی انجامشده و در نظر گرفتن تمام راههای ممکن برای تامین بودجه موردنیاز، مدلهای مالی متنوعی در شرکت فاضلاب تهران شکل گرفت که به نوعی در صنعت آب و فاضلاب کشور بیمانند و منحصر بهفرد است. بخشی از اعتبار موردنیاز طرح از محل منابع عمومی تامین میشود. دستیابی به اهداف برنامه پنجساله پنجم طرح فاضلاب شهر تهران که توسط شورای اسلامی شهر تهران نیز تصویب و ابلاغ شده است، سالانه دستکم حدود دوهزار میلیارد ریال از محل منابع عمومی را طلب میکند. از سال 1384 تاکنون منابع عمومی به طرح فاضلاب تهران تخصیص یافته و در سال 1391 میزان اعتبار مصوب مبلغ 389 میلیارد ریال بوده است که با توجه به محدودیتهای دولت در تخصیص منابع عمرانی، مبلغ 286 میلیارد ریال از آن تخصیص یافت که با هزینهکرد مبلغ مذکور، 80 کیلومتر شبکه فرعی، هشت کیلومتر شبکه اصلی، 1.5 کیلومتر تونل و خط انتقال و چهار درصد تصفیهخانه فاضلاب احداث شد. دریافت مصوبه تبصره 3 ماده واحده قانون ایجاد تسهیلات طرح فاضلاب تهران از روشهای دیگر تامین بودجه بوده است. با ابلاغ تعرفههای جدید محاسبههای حق انشعاب آب و فاضلاب در سال 85 توسط شورای اقتصاد و وزارت نیرو، این امر موجب کاهش درآمد سرمایهای حاصل از فروش انشعابهای فاضلاب و بروز بحران در منابع مالی شرکت شد. شرکت فاضلاب تهران برای رفع این بحران، استفاده از تبصره 3 ماده واحده قانون ایجاد تسهیلات برای طرحهای فاضلاب و توسعه شبکه آب شهری مصوبه خردادماه سال 1377 مجلس شورای اسلامی را در دستورکار خود قرار داد و با بررسیهای کارشناسانه و برآورد منابع مالی، درنهایت در سال 1387 موفق شد مصوبه شورای اسلامی شهر تهران را برای دریافت منابع حاصل از تبصره مذکور درکنار محاسبه هزینههای حق انشعاب فاضلاب در سال 1388 دریافت کند. با توجه به اهمیت تامین منابع مالی شرکت از محل مصوبه مذکور (50 درصد منابع حاصل از فروش انشعابها) شرکت فاضلاب تهران در راستای برنامه پنجساله خود، فرآیند فوق را در دستورکار قرار داد و با تلاش فراوان و نشستهای متعدد در سال 1390 موفق به دریافت مصوبه تبصره 3 ماده واحده برای پنج سال شد که این مصوبه از اهمیت خاصی در تامین منابع مالی شرکت برخوردار است. • آیا پیشفروش انشعاب فاضلاب برای تامین اعتبار طرح درنظر گرفته شده است؟ بخش مهم تامین اعتبار طرح از محل پیشفروش انشعاب فاضلاب است. در راستای تعهدهای اجرایی شرکت فاضلاب تهران در اجرای شبکههای محدوده تسهیلات بانک توسعه اسلامی (سهم دولت ایران)، اجرای بخشی از شبکههای فرعی جمعآوری فاضلاب مناطق 2، 3، 4 و 5 شهر تهران، در ناحیه مرکزی و بانک توسعه اسلامی مورد توجه شرکت فاضلاب تهران قرار گرفت. با توجه به حجم بالای فاضلاب تولیدی در حدود 2750 لیتر بر ثانیه و شبکههای موردنیاز، برآورد هزینههای اجرای پروژه براساس فهرست بهای سال 1388 و با اعمال ضرایب بالاسری و تعدیل و به قیمت سال 1391 در حدود چهارهزار میلیارد ریال برآورد شد. گزارش ارزیابی مالی نشانگر آن بود که تامین مالی و اجرا ازطریق بخش عمومی با مشکلاتی ازقبیل کمبود اعتبار لازم و بهموقع جهت اجرای طرح و بهرهبرداری نامناسب از آن مواجه است و لذا با توجه به ساختار تعرفههای بخش آب و فاضلاب و تعداد انشعابها و آحاد موجود در محدودههای تعریفشده و پتانسیل منابع حاصل از فروش انشعابهای فاضلاب، به نظر رسید که پیشفروش انشعابها میتواند محل تامین منابع موردنیاز هزینههای اجرایی باشد. هزینه اجرای این روش حدود 3000 میلیارد ریال افزونبر روش پیشفروش انشعابها خواهد بود. در همین راستا و با دریافت مجوز ریاست مجمع عمومی، معافیت پرداخت بخشی از هزینههای نصب انشعاب و بیمه نصب انشعابها نیز پیشبینی شده است که افزونبر نفع مشترکان، گزینه مناسب را برای شرکت حفظ میکند. • آیا استفاده از منابع فاینانس نیز در طرح فاضلاب تهران دیده شده است؟ یکی از راههای موفق در راستای تسریع اجرای شبکههای فاضلاب بهویژه در شهرهای بزرگ، روش فاینانس است که در طرح فاضلاب تهران از آن بهره گرفته شده است. در گام نخست روش فاینانس داخلی اجرایی شد که در این روش پس از بررسیهای لازم، اجرای شبکههای جمعآوری یک منطقه کامل به پیمانکار برنده واگذار شده و جهت تسریع در تامین منابع مالی و واگذاری انشعاب، اختیار دریافت وجوه حق انشعاب و نصب انشعاب در یک حساب مشترک بین پیمانکار و کارفرما تفویض میشود. در این راستا، در زمان حاضر شش قرارداد فایناس داخلی در مناطق 2، 4، 5 و 8 شهرداری تهران در جریان است. گام دوم فاینانس بانک توسعه اسلامی بود که با پیگیریهای انجامشده، تفاهمنامه دریافت وام از بانک توسعه اسلامی برای پروژه فاضلاب غرب تهران به امضا رسید. براساس این تفاهمنامه، بهمنظور احداث دو واحد از تصفیهخانه فاضلاب غرب تهران و 12 کیلومتر تونل فاضلابرو غرب تهران، به میزان حدود 174 میلیون یورو وام از بانک توسعه اسلامی دریافت خواهد شد که عملیات اجرایی آن طی چهار سال انجام خواهد شد. سهم دولت جمهوری اسلامی ایران در اجرای پروژه فاضلاب غرب تهران حدود 187 میلیون یورو است. • در سالهای گذشته فروش اوراق مشارکت نیز برای طرح فاضلاب تهران انجام شد. چه میزان اعتبار از این روش جذب شد؟ در راستای عملیاتی کردن بند 33 قانون بودجه سال 1391 کل کشور مبنی بر اجازه به شرکتهای تابعه وزارت نیرو درباره نشر و فروش اوراق مشارکت جهت طرحهای دارای توجیه فنی، اقتصادی و مالی با تضمین شرکت مذکور و به استناد مصوبه هیات وزیران، فروش اوراق مشارکت به میزان 1500 میلیارد ریال جهت استفاده در احداث کلکتورهای اصلی جمعآوری فاضلاب در مرکز و غرب شهر تهران واقع در نواحی 2 و 5 و 6 و 7 و 9 و 10 و 11 و 12 و 14 و 18 شهرداری تهران در دستورکار شرکت قرار گرفت. این اوراق در دو مرحله یعنی اسفندماه سال 1391 و شهریورماه 1392 به فروش رسید. • یکی از طرحهای مهمی که شرکت فاضلاب تهران پیشگام بود، پروژه سازوکار توسعه پاک (CDM) است. این طرح به کجا رسید؟ در راستای بهرهگیری از اجرای پروژه سازوکار توسعه پاک (CDM)، شرکت فاضلاب تهران نسبت به اجرای این پروژه در واحدهای 8-5 تصفیهخانه فاضلاب جنوب تهران و واحدهای یک تا چهار تصفیهخانه فاضلاب غرب تهران، اقدام کرده است. با اجرای این پروژه، ضمن جمعآوری گاز متان (که یک گاز گلخانهای است) و جلوگیری از انتشار آن، این پروژه در سازمان ملل ثبت خواهد شد و بهدنبال آن گواهیهای عدم انتشار «CDM» صادر میشود که با فروش آنها به کشورهای عضو متعهد به کاهش انتشار گازهای گلخانهای عایدی و منافع آن برای شرکت فاضلاب تهران، خواهد بود و سالانه حدود 700 هزار یورو بهازای هر دو واحد تصفیهخانه و 2.8 میلیون یورو برای هشت واحد تصفیهخانه فاضلاب، ارزآوری برای کشور و درآمد برای شرکت فاضلاب تهران حاصل خواهد شد. • طرح ارتقا و توسعه تصفیهخانههای محلی سطح تهران به کجا رسیده است؟ در زمان حاضر تصفیهخانه فاضلاب شهرک قدس با ظرفیت تصفیه 85 هزار نفر و دبی متوسط 1260 مترمکعب در ساعت بزرگترین تصفیهخانه محلی در دست بهرهبرداری است، اما با توجه به مصوبههای طرح جامع فاضلاب تهران مبنیبر افزایش ظرفیت این تصفیهخانه، مطالعههای طرح ارتقای وضع موجود به روش BOT و ساخت دو مدول دیگر در دستورکار شرکت فاضلاب تهران قرار گرفت. با اجرای طرح ارتقا، ظرفیت فاضلاب ورودی به 127 هزار مترمکعب در شبانهروز رسیده و حدود 507 هزار نفر جمعیت افق طرح زیرپوشش قرار میگیرند. اسفندماه سال گذشته قرارداد سرمایهگذاری بخش خصوصی برای ارتقای ظرفیت تصفیهخانه فاضلاب شهرک قدس تهران با حضور وزیر نیرو امضا شد و ارتقای ظرفیت تصفیهخانه فاضلاب شوش نیز در دست اقدام است. با مشارکت شهرداری منطقه 15 تهران برای افزایش مساحت تصفیهخانه فاضلاب شوش واقع در منطقه کیانشهر، ظرفیت این تصفیهخانه به 700 هزار نفر ارتقا مییابد. در زمان حاضر تصفیهخانه شوش با مساحت حدود 4.5 هکتار، 100 هزار نفر از جمعیت منطقه را زیرپوشش قرار میدهد، اما طبق نتیجه مطالعههای امکانسنجی، برای ارتقای ظرفیت نیاز به زمین بزرگتر و گسترش مساحت خواهد بود. اطراف این تصفیهخانه فضای سبزی موجود است که امکان گسترش فضا را امکانپذیر میکند، لذا با برگزاری نشستهایی در کمیته محیط زیست شورای اسلامی شهر تهران، مقرر شده است شهرداری منطقه 15 تهران نسبت به واگذاری زمین به میزان موردنیاز با حفظ فضای سبز تعریفشده در استانداردهای کشور اقدام و در مقابل از پساب خروجی تصفیهخانه برای فضای سبز استفاده کند. زمین موردنیاز برای طرح حدود 7.5 هکتار است. کل زمین موردنیاز برای پوشش جمعیت 700 هزار نفر با رعایت الزامهای فضای سبز حدود 12 هکتار و سرانه هر نفر برای ایجاد تصفیهخانه 0.17 مترمربع است؛ لذا با اضافه شدن این متراژ زمین به تصفیهخانه عملیات ارتقای آن قابل اجرا خواهد بود. • آخرین وضعیت پیشرفت طرح فاضلاب تهران چقدر بوده است؟ برابر آخرین آمار ارایهشده از سوی واحد کنترل پروژه شرکت، متوسط پیشرفت طرح فاضلاب تهران تا پایان آبانماه سالجاری افزونبر 54 درصد بوده است. در بخش خطوط انتقال، احداث تونل فاضلابروی شرق تهران به پایان رسیده و این تونل با 1400 کیلومتر شبکه زیرپوشش به بهرهبرداری رسیده است. 40 کیلومتر خط انتقال غرب نیز با 362 کیلومتر شبکه زیرپوشش با هزینه 1600 میلیارد ریال در دست بهرهبرداری است. واحدهای یک تا چهار تصفیهخانه فاضلاب جنوب تهران با منابع مالی حاصل از وام بانک جهانی به بهرهبرداری کامل رسیده است. بخش مایع دو واحد دیگر از مجموع شش واحد در حال اجرای این تصفیهخانه نیز که با اعتبار عمرانی داخلی در حال اجرا است، به پایان رسیده است و در مرحله بهرهبرداری آزمایشی قرار دارد. از مجموع 9 هزار کیلومتر شبکه پیشبینی شده برای طرح فاضلاب تهران، در زمان حاضر حدود 5400 کیلومتر از شبکه اجرا شده است. همچنین از مجموع 900 هزار انشعاب قابل واگذاری و نصب در پایان طرح فاضلاب تهران نیز تاکنون بیش از 506 هزار انشعاب نصب شده است.
|