مجموعه موننکو ایران به عنوان بازوی مهندسی شرکت مپنا رسالت خود دانسته و به عرصه انرژیهای تجدیدپذیر وارد شده است. این مجموعه ۷۵۰ مگاوات نیروگاه بادی را در ۱۱ نقطه برای مپنا امکان سنجی تامین اقتصادی کرده است. معاون تولید این مجموعه معتقد است که اگر از همه ظرفیت کشور استفاده کنیم می‌توانیم دوبرابر آنچه که در حال حاضر برق تولید میشود برق تولید کنیم. محمد معنوی ما را بیشتر با موننکو ایران و انرژیهای تجدید پذیر آشنا کرد:
1- لطفا ابتدا خود و مجموعه موننکو را معرفی بفرمایید؟
محمد معنوی هستم، دانش آموخته رشته عمران از دانشگاه صنعتی شریف و سال 1371 فارغ التحصیل شده‌ا‌م. در سالهای ابتدایی در بخش‌های مختلف به عنوان مهندس مشاور فعالیت خود را آغاز کردم. سال ۷۴ با موننکو ایران آشنا شدم و از سال ۷۵ تاکنون نیز در این مجموعه مشغول به فعالیت هستم.
در این 21 سال در بخش‌های مختلف مجموعه فعال بوده‌ام. در حال حاضر به عنوان معاون تولید نیرو موننکو ایران مشغول به کار هستم.
موننکو ایران در سال ۱۳۵۲ و چهار سال بعد از توانیر افتتاح و تأسیس شد. این مجموعه در بخش عمده‌ای از نیروگاههای کشور قبل و بعد از انقلاب نقش داشته است. زمینه کاری شرکت در حوزه انرژی بوده و در بخش‌های مختلف از جمله نیروگاه، خط، پست، نفت، گاز، مخابرات و سیستم‌های اتصال شبکه در معاونت‌های دیگر این شرکت فعالیت دارد.
در معاونت تولید ما متولی بخش نیروگاهی و یوتیلیتی های بخش نیروگاه در کل صنعت برق هستیم. مانند آب، تصویه آب، فاضلاب، آب شیرین‌کن، انرژیهای نو، نیروگاه بادی، نیروگاه خورشیدی، ژئوترمال، نیروگاه حرارتی که شامل بخش‌های نیروگاه بخار و ... میشود.
شایان ذکر است از مجموعه حدود ۷۷ هزار مگاوات نیروگاه که در حال حاضر در کشور راه‌اندازی شده است ۱۱ هزار مگاوات آن نیروگاه آبی محسوب میشود که بیش از حدود ۵۰ هزارمگاوات آن بر عهده موننکو ایران بوده است.
2- لطفاً ضرورت توجه به انرژی های تجدیدپذیر برای تولید انرژی در دنیا و کشور را بیان کنید؟
از مهمترین ضرورتهای استفاده از انرژیهای تجدید پذیر برای تولید انرژی در دنیا و کشور، توجه به آمارهای تکان‌دهنده تأثیرات مضر استفاده از سوختهای فسیلی و متعارف برای تولید انرژی الکتریکی در کنار آلودگی زیست محیطی ناشی از انتشار آلایندهها در کره زمین و کشور میباشد.
ضرورت دیگر رخداد انقلاب عظیمی در این حوزه میباشد که کل دنیا را دچار تحولات فراوانی کرده است و متأسفانه کشور ایران از این پیشرفت بسیار عقب افتاده است. به گونهای که تا کنون تنها 2/216 مگاوات انواع نیروگاه خورشیدی و 260 مگاوات نیروگاه بادی در کشورمان احداث شده است که نه تنها نسبت به پتانسیل کشور ایران در این حوزهها بسیار کم است بلکه در این حوزه با کشورهای جهان سوم نیز قابل مقایسه نمیباشد.
از سال 2012 تا به امروز بیش از نیمی از پروژههای اجرا شده برای تولید برق در جهان بر مبنای انرژیهای تجدیدپذیر بوده است. در پایان سال 2016 ظرفیت نصب شده تجدیدپذیرها در جهان بیش از 2000 گیگاوات بوده است که نسبت به سال 2007 بیش از دو برابر رشد داشته است. فقط در سال 2016 به مقدار 162 گیگاوات (شامل 36 گیگاوات برق آبی، 51 گیگاوات بادی، 71 گیگاوات فتوولتائیک، 9 گیگاوات زیست توده و 1 گیگاوات ترکیبی از خورشیدی– حرارتی، دریایی، زمین گرمایی) پروژههای تجدیدپذیر در دنیا نصب شده است. پیشبینی میشود که این رشد در سالهای آتی با شتاب بیشتری ادامه پیدا کند.
3- با توجه به ظرفیت های اقلیمی ایران مانند باد و آفتاب و ... ضرورت های ورود به این بخش را بیان فرمایید؟ و چه فرصت هایی در این بخش وجود دارد؟
ایران به دلیل شرایط جغرافیایی خاص، پتانسیلهای زیادی برای استفاده از انرژیهای برق آبی، بادی، خورشیدی، زمینگرمایی و زیستتوده دارد و در صورت سرمایهگذاریهای مناسب میتوان از این نعمت خدادادی به بهترین شکل بهرهمند شد. کشورمان در منطقهای واقع شده که با داشتن حدود ٣٠٠ روز آفتابی از نظر دریافت انرژی خورشیدی در میان نقاط مختلف جهان در رده مناسبی قرار دارد؛ لذا استفاده از انرژیهای خورشیدی و بادی به دلایل مختلفی مانند دسترسی آسان و سهولت تبدیل شدن به انرژی الکتریکی، سازگاری با محیط زیست و تجدیدپذیر بودن، از مطلوبیت زیادی برخوردار است.
با نگاهی اجمالی به دو مزیت بزرگ موجود در ایران یعنی وجود دو مسیر اصلی باد و همچنین تابش بالاتر از حد متوسط جهانی اهمیت توجه به این دو منبع در دسترس در کشور روشن میگردد. برای قابل لمستر شدن این موضوع دو آمار ارائه شده ذیل قابل تامل است.
طبق اطلس بادی تهیه شده و بر اساس اطلاعات دریافتی از ۶۰ ایستگاه و در مناطق مختلف کشور، میزان پتانسیل اسمی سایتها در حدود ۶۰۰۰۰ مگاوات میباشد. با مقایسه این عدد با قدرت نامی نصب شده در انتهای سال 95 (76,428 مگاوات بر اساس آمار تفصیلی صنعت برق ایران)، میتوان دید که فرصت استفاده از انرژی باد در ایران تا چه حدی بالا است.
از طرف دیگر اگر مساحتی معادل ۱۰۰×۱۰۰ کیلومترمربع زمین را در فلات مرکزی، به ساخت نیروگاه خورشیدی فتوولتائیک اختصاص دهیم، برق تولیدی آن در سال حدود معادل 232994 میلیون کیلوواتساعت خواهد بود. در این مورد نیز، مقایسه انرژی قابل استحصال از تابش خورشید با فرض فوق‌الذکر با کل انرژی برق تولید سال 95 (272801 میلیون کیلوواتساعت بر اساس آمار تفصیلی صنعت برق ایران)، نشاندهنده پتانسیل بسیار بالای تأمین انرژی، با استفاده از این انرژیها میباشد.
4- عمده فعالیتهای شرکتهایی نظیر مپنا و موننکو در این زمینه چه بوده و دستگاههای متولی چه حمایتی از این بخش دارند؟
از آنجایی که شرکت موننکو به عنوان بازوی مهندسی گروه مپنا همواره به عنوان یک شرکت پیشرو درارائه خدمات مهندسی ایفای نقش مینماید و همچنین به دلیل الزام به تعهد به مسئولیتهای اجتماعی، میبایست در صف مقدم قرارداشته باشد، از ابتدای دوره توسعه استفاده از انرژیهای تجدیدپذیر، به ارائه خدمات مهندسی در این حوزه پرداخته است.
در اولین گام، پتانسیلسنجی حدود 750 مگاوات نیروگاه بادی در 11 سایت ایران با محوریت بخش سرمایهگذاری مپنا و در سال 88 آغاز گردید. در ادامه، گامهای بعدی این پتانسیلسنجی به سرعت به سمت امکان سنجی، طراحی پایه و تفصیلی بوسیله موننکو پیش رفت، به گونهای که بر اساس آمار ده سال صنعت برق ایران در انتهای سال 93، نیروگاه کهك با 10 واحد توربین 5/2 مگاواتی در منطقه کهک تاکستان به عنوان بزرگترین نیروگاه مگاواتی ایران وارد مدار تولید انرژی گردید. در انتهای سال 95، ظرفیت نصب شده در حال بهرهبرداری این نیروگاه به 35 مگاوات افزایش یافت که تا انتهای سال96 به 55 مگاوات رسید. در فاصله بین سالهای 88 تا کنون شرکت موننکو به عنوان پیشرو در ارائه خدمات مهندسی احداث نیروگاههای بادی، در پروژههای متعددی ارائه خدمات مهندسی داشته است. از جمله شاخصترین آنها میتوان به نظارت عالیه و کارگاهی سمت کارفرما در بزرگترین نیروگاه بادی فعلی کشور با 18 واحد 4/3 مگاواتی (مجموع 2/61 مگاوات)، اشاره کرد که این نیروگاه در منطقه طارم سیاهپوش اجرا شد و در خرداد ماه سال جاری وارد شبکه سراسری شد.
در حوزه انرژی خورشیدی نیز شرکت موننکو از سال 89 با ارائه خدمات مهندسی امکانسنجی و تهیه اسناد مناقصه تأمین برق با استفاده از سیستم فتوولتاییک برای دو روستا در سیستان و بلوچستان به این حوزه وارد شد و اکنون با در دست داشتن مطالعات امکانسنجی و تهیه اسناد مناقصه برزگترین نیروگاه خورشیدی کشور به ظرفیت 150 مگاوات در حال ارائه خدمات مربوطه میباشد. همچنین در این راستا خدمات مهندسی تأمین 20% انرژی سازمانها و ارگانهای دولتی را نیز در دست اقدام دارد.
5- با توجه به پروژههای صورت گرفته در این بخش لطفاَ در خصوص تکنولوژی و فناوری به کار گرفته شده در این قبیل پروژهها صحبت بفرمایید.
در پروژههای کهک و آقکند از تکنولوژی توربینهای بادی 5/2 مگاواتی شرکت مپنا که انتقال دانش آن توسط شرکت Fuhrlander انجام شده ، استفاده شده است. در پروژه سیاهپوش توربینهای بادی 4/3 مگاواتی شرکت زیمنس اجرا میگردد. در پروژههای خورشیدی از هر دو مدل پنلهای منوکریستال و پلی‌کریستال استفاده شده است.
6- تاکنون چه سرمایهگذاریهای کلان در عرصه تولید انرژیهای تجدیدپذیر در ایران صورت گرفته است؟
چنانچه در بالا اشاره شده، بزرگترین سرمایه گذاریهای صورت گرفته در احداث نیروگاه بادی 55 مگاوات کهک و 2/61 مگاوات سیاهپوش و 50 مگاواتی آقکند بوده و در زمینه خورشیدی نیز بزرگترین سرمایهگذاریهای انجام شده به قرار ذیل میباشند:
اولین نیروگاه خورشیدی با ظرفیت 1 مگاوات در اراک و بعدی 2/1 مگاوات در ۲۰ کیلومتری شهر رفسنجان استان کرمان به شبکه سراسری متصل گردید. پس از آن تا کنون 13 نیروگاه ۱۰ مگاواتی در استانهای اصفهان، یزد، کرمان، سیستان و بلوچستان، تهران، فارس، خراسان جنوبی و هرمزگان احداث و 6 نیروگاه نیز با ظرفیتهای بین 7 تا 9 مگاوات نیز در استانهای همدان و تهران بعنوان بزرگترین نیروگاههای خورشیدی کشور به شبکه سراسری برق متصل گردیدهاند.
7- آینده دنیا و بخصوص ایران با توجه به محدود بودن انرژیهای فسیلی در این زمینه چگونه خواهد بود؟
در این رابطه، تحقیقات نشان میدهد ذخایر نفت آمریکا تا حدود 10 سال آینده و گاز این کشور تا حدود دو دهه دیگر پایان مییابد و برای کشور ما تا حدود 140 سال دیگر نفت و حدود 220 سال آینده گاز به اتمام میرسد. با توجه به محدود بودن ذخایر نفت و گاز و اینکه این منابع جایگزین نخواهند شد، حتی اگر زمان اتمام آنها از مقادیر پیشبینی شده بیشتر باشد، باز هم لازم است تا با آیندهنگری و توجه به نسلهای آینده، در جایگزینی آنها و کمک به حفظ محیط زیست کره زمین و کشورمان و حفظ آنها برای استفادههای مفیدترکوشید. همچنین لازم به ذکر است که ظرفیت جهانی فتوولتائیک نصب شده فقط در سال 2017 به مقدار 90 گیگاوات و ظرفیت جهانی بادی نصب شده در این سال مقدار 40 گیگاوات بوده است. شایان ذکر است که در پایان سال 1396 ظرفیت برق تولیدی ایران 78 گیگاوات بوده که در این میان ظرفیت تجدیدپذیرها (به جز برقآبی) کمتر از 2/0% ظرفیت برق تولیدی ایران میباشد. رشد انرژیهای تجدیدپذیر مدیون افت شدید سرمایه مورد نیاز برای اجرای اینگونه پروژهها میباشد، به نحوی که "هزینه همتراز شده برق" (LCOE) برای نیروگاههای بزرگ فتوولتاییک شاهد افتی 73% مابین سالهای 2010 الی 2017 بوده است. پیشبینی میشود که LCOE به دلایل زیادی مانند استفاده از روشهای تولید با بازدهی بالاتر، افزایش حجم تولید تجهیزات، بلوغ تکنولوژی و غیره در سالهای آتی شاهد کاهش باشد. "هزینه همتراز شده برق" برای نیروگاههای بزرگ فتوولتائیک در سال گذشته شاهد رکوردهای جدیدی در ابوظبی، شیلی، دبی، مکزیک، پرو و عربستان به مقدار 03/0 دلار آمریکا بر kWh بوده است. با توجه به آمار ذکر شده، جای هیچ تردیدی باقی نمیماند که انرژیهای تجدیدپذیر در دنیای امروز قابلیت رقابت با انرژیهای فسیلی و اتمی را دارا میباشند و آینده بسیار روشنی در کاربرد این انرژیها پیش رو میباشد که امید است کشور ایران نیز بتواند در سالهای آتی رشد خوبی در این صنعت داشته و عدم توسعه انرژیهای تجدیدپذیر در سالهای گذشته را جبران نماید.
8- کشور از نظر داشتن انرژیهای فسیلی و هیدروکربنها موقعیت ممتازی دارد با این توصیف مزیتهای ورود به انرژی های تجدید پذیر چیست و چه توجیه و مزیتی دارد؟
محدود بودن منابع انرژی فسیلی و مشکلات ناشی از انتشارات گازهای گلخانه ای، توجه بیش از پیش به انرژیهای تجدیدپذیر را بر همگان روشن و ضروری کرده است. با توجه به برخورداری از پتانسیل مطلوب و مناسب انرژیهای تجدیدپذیر در کشور، توسعه منطقی این منابع ارزشمند و خدادادی موجه به نظر میرسد، چرا که از این طریق میتوان در جهت اهداف توسعه پایدار هم گام برداشت.
منابع انرژی از مهمترین عوامل و عناصر توسعه پایدار است. داشتن منابع انرژی مناسب عمدهترین عامل اقتصادی در جوامع صنعتی، پس از نیروی انسانی است؛ چرا که انرژی یک نیاز اساسی برای استمرار توسعه اقتصادی، رفاه اجتماعی، بهبود کیفیت زندگی و امنیت جامعه است. اگر انرژی به نحوی تولید و مصرف شود که توسعه انسانی را در بلندمدت در تمام ابعاد اقتصادی، اجتماعی و زیست محیطی تأمین کند، مفهوم انرژی پایدار تحقق خواهد یافت، براین اساس می توان گفت تأمین انرژی پایدار ضرورت توسعه پایدار است. به همین دلایل، در سالهای اخیر کشورهای مختلف پیشرفته و در حال توسعه توجه فزایندهای به انرژی تجدیدپذیر(انرژی خورشید، باد، ژئوترمال و غیره)برای ایجاد تنوع در استفاده از منابع انرژی و کاهش وابستگی به یک حامل انرژی و ملاحظات زیست محیطی در جهت دستیابی به انرژی پایدار معطوف داشته‌اند.
بالا رفتن قیمت سوخت های فسیلی، ملاحظات زیست محیطی، امنیت تامین انرژی، پیشرفت فناوری و توجیه اقتصادی در برخی موارد از جمله عوامل تعیینکننده آینده انرژیهای تجدیدپذیر است. به هر حال این حوزه به طور دائم در حال تغییر بوده و آینده این تغییرات نمایانگر کاهش هزینهها و گسترش نفوذ آن در بازار انرژی جهان و رسیدن به انرژی پایدار است.
همچنین با توجه به آلودگی ناشی از مصرف سوختهای فسیلی ومطابق ماده 15 توافقنامه پاریس که ایران نیز آن را پذیرفته است، ایران متعهد به کاهش 4% انتشار گازهای گلخانهای تا سال 2030 میباشد. در غیر این صورت، تحریمهای شدیدی گریبان کشورمان را خواهد گرفت. از طرف دیگر استفاده بیشتر از منابع انرژیهای تجدیدپذیر، باعث خواهد شد مقدار بیشتر از مواد فرآوری شده و مشتقات منابع فسیلی کشور به خارج صادر شده و باعث درآمدزایی بیشتری برای کشور گردد.
9- تا کنون چه نوع فرهنگسازی در این زمینه شده و تا چه حد مردم از مزیت استفاده از انرژیهای بازتولید‌شونده آگاه هستند.
علیرغم پتانسیل بسیار بالایی که در بندهای فوق به آن اشاره شد، متأسفانه فرهنگسازی خاصی جهت بالابردن آگاهی مردم در این زمینه صورت نگرفته است. هرچند که ارائه طرحهای تشویقی که درچند سال اخیر انجام شده ، میتواند در خصوص توسعه کاربرد انرژیهای تجدیدپذیر خصوصاً خورشیدی تاثیرگذار باشد، ولی برای توسعه فراگیر استفاده از انرژیهای تجدیدپذیر موانع و مشکلات اساسی وجود دارد که میبایست به ترتیب ولی با سرعت از سر راه برداشته شود. البته لازم به ذکر است در شبکههای رسانه ملی تا حدی تلاش شده است تا انرژیهای تجدیدپذیر معرفی شوند اما به اندازهای کم است که نمیتوان آن را تبلیغی یا تشویقی به منظور کاربرد این انرژیها همچون نصب پنلهای خورشیدی بر روی سقف و ... به شمار آورد.
10- چه موانعی برای به کار گیری این گونه انرژی ها در کشور وجود دارد؟
با توجه به صحبتهای سرمایهگذارانی که به منظور احداث نیروگاههای تجدیدپذیر به این مهندسین مشاور مراجعه میکنند میتوان پی برد که ایران در راه بکارگیری انرژیهای نو با موانع عمده واساسی مواجه است. یکی از این موانع، وجود نفت ارزان و منابع غنی هیدروکربنی در کشور است. نبود شناخت از انرژیهای تجدیدپذیر و مجهول ماندن مزایای آن توسط مردم ومسئولان از دیگر موانع دستیابی به انرژیهای تجدیدپذیر در این برهه زمانی است. موانع موجود دیگر در این زمینه که میتوان به آنها اشاره نمود. قوانین، مقررات، موانع، زمانبر بودن و ناهموار بودن مسیر، دریافت مجوزهای قانونی، احداث نیروگاههای تجدیدپذیر و همچنین عدم ثبات در نرخهای تضمینی و پرداخت وجوه فروش برق به سرمایهگذاران که بخصوص سال جاری شکل مزمنی به خود گرفت، میباشند. جنبه دیگر، عدم وجود سرمایهگذاران داخلی به جهت عدم توانایی تأمین مالی و عدم رغبت به دلیل جنبه ذکر شده در بالا میباشد. به منظور بهبود شرایط دراین عرصه مناسبسازی بستر ورود سرمایهگذاران خارجی اولویت بسیار بالایی دارد.
از دیگر مشکلات میتوان به مواردی همچون افزایش تعرفه گمرکی ورود تجهیزات، زمانبر بودن اخذ مجوزات و مسائلی که در این مورد گریبانگیر سرمایهگذار میشود، عدم همکاری بسیاری از تأمینکنندگان خارجی تجهیزات به دلیل تحریمها، عدم اطمینان از بازگشت سرمایه و مطالعات اقتصادی به دلیل نوسانات ارزش ارز، ریسک بالای سرمایهگذاری در این حوزه در ایران، عدم اطمینان از دریافت به موقع درآمد حاصل از انرژی تولیدی، عدم وجود زیرساخت مناسب و هزینه بالایی که سرمایهگذار بایستی برای انتقال انرژی تولیدی متحمل شود، اشاره کرد. موارد فوق نمونهای از چالشهایی است که شرکتهای فعال در این حوزه با آنها مواجه هستند و نمیتوان انتظار داشت که بدون حل این مشکلات، سرمایهگذاران، سرمایه خود را در این زمینه به کار ببرند.
با مقایسه نرخ خرید تضمینی برق تجدیدپذیر در ایران با بقیه کشورهای منطقه و جهان و دیگر مشوقهای بسیار مناسب موجود در ایران، رشد قابل ملاحظه ای انتظار میرفت که متاسفانه حاصل نگردید. طبق آمار ساتبا مجموع ظرفیت نیروگاههای تجدیدپذیر غیردولتی در حال بهرهبرداری کمتر از 500 مگاوات میباشد. همچنین قوانین موجود ساتبا در زمینه تجدیدپذیر در ایران دقیقاً برای جذب سرمایهگذار غیردولتی وضع شده بود که ظرفیت کمی عملی گردید.